اسد آب شیرینی

چکیده:
انواع ادبی (Literary Genres) یکی از علوم ادبی است که متون ادبی را از منظر طبقه¬بندی ژانرهای ادبی بررسی می¬کند. در قرون متاخر، علاوه بر طبقه¬بندی ژانرهای ادبی، مباحث متعدد دیگری نظیر منشا، دگرگونی، آمیختگی، تولد و مرگ و اهمیت ژانرهای ادبی و... نیز در دانش انواع ادبی مطرح می¬شود. در این پژوهش، شعر نو پنج شاعر معاصر (نیما، شاملو، اخوان، سهراب، فروغ) از منظر تحول و تکامل تاریخی، جامعه¬شناسی ژانرها، رابطه¬ی ژانرهای ادبی با جنسیت شاعر و... تحلیل و تشریح شده¬اند. ژانرهای ادبی موجود را از دو چشم¬انداز متفاوت «نظریه¬ی انواع ادبی ارسطویی» و «بوطیقای داستان¬پردازی» بررسی کرده¬ایم؛ ژانرهای ادبی حماسی، غنایی و تعلیمی از یک سو و دگردیسی شعر و آمیختگی آن با ژانرهای داستان و درام از دیگر سو، اساس این دو چشم-انداز را به ما نشان می¬دهند. ژانر فولکلور را نیز که به لحاظ درون¬مایگانی به چشم¬انداز انواع ارسطویی و از نظر ساختاری به چشم¬انداز داستان¬پردازی نزدیک است، به عنوان ژانری مستقل در نظر گرفتیم. تحلیل و تشریح ژانرها آشکار می¬سازد که ژانرهای ادبی پدیده¬هایی ثابت و مطلق نیستند و می¬باید اموری زمان¬مند و موقعیت¬مدار تلقی شوند. برخی از شاخصه¬های صوری و محتوایی ژانر حماسی دگرگون گشته؛ به گونه¬ای که این ژانر نیاز به بازتعریف دارد. علاوه بر مضامین جدید در ژانر غنایی، «من» شخصی شاعر نیز حالتی جمعی و نوعی پذیرفته و همین مساله دامنه¬ی این ژانر را وسعت بخشیده است. ژانر تعلیمی نیز در ادبیات معاصر به حاشیه رانده شده و سویه¬ای متفاوت در پیش گرفته است؛ به گونه¬ای که از آن ژانر غالبی که هدفش تعلیم و آموزش بود، نشانی نمی-یابیم، جز این¬که بار تعهد آن تحت تاثیر تفکرات غربی دگرگون گشته است. شاملو و به تبع وی، فروغ با بازسرایی و سرایش اشعار عامیانه ـ کودکانه، حرکتی تازه را بر بستر زبان و ادبیات فارسی به راه انداختند که در جایگاه خود درخور توجه¬ است. نواندیشی و نوآوری شعرای معاصر و در راس آن¬ها نیما در حوزه¬هایی نظیر طرح و پلات و... بستر تلفیق شعر نو را با ژانرهای داستان و درام و... فراهم آورده که نتیجه¬ی آن، پیدایش انواع مدرن ژانرهای ادبی است.
 

موتیف یکی از اصطلاحات نقد ادبی جدید است که در زبان فارسی آن را به بن‌مایه، نقش‌مایه یا درون‌مایه ترجمه کرده‌اند. «بن مایه» عنصر، حادثه، سخن، مطلب، موضوع یا مضمونی است که در کل ادبیات یا کل آثار کسی یا یک اثر خاص مدام تکرار می‌شود. از آنجا که هر نویسندۀ صاحب سبکی دارای ذهنیات و اندیشه¬های خاصی است، با بررسی آثار او می¬توان به دنیای ذهنی او راه یافت و عناصر تکرار شوندۀ آثار او را مشخص کرد. یکی از عناصر تکرار شونده در آثار نویسندگان، استفاده از بُن مایه¬های اقلیمی است، بدین معنا که نویسندگان عناصر و پدیده¬های محیط پیرامون خود را در آثار خود به کار می¬برند و از زمینه های داستانی و بومی محیط خود بهره می¬گیرند. یکی از اقلیم¬های مهم داستان نویسی در کشور، اقلیم جنوب است که در این پایان نامه سعی شده است بن مایه¬های اقلیمی را در آثار چند نویسندۀ مطرح این مکتب یعنی؛ احمد محمود، عدنان غریفی و منیرو روانی پور بررسی شود تا از این طریق بتوان جایگاه محیط زندگی و فضای جغرافیایی زندگی آنان را در آثارشان بررسی کرد.
بررسی¬های انجام شده نشان می¬دهد که این نویسندگان به شکل خودآگاه و ناخودگاه عناصر اقلیمی جنوب مانند، هوای گرم وشرجی، دریا، نفت، درختان و... را در آثار خویش مکرر به کار برده¬اند. همچنین از آنجا که این نویسندگان در یک اقلیم جغرافیایی خاص زندگی می کنند، مشترکات بسیاری از لحاظ به کارگیری عناصر اقلیمی در آثارشان وجود دارد.
 

چکیده
هنجارگریزی شگردیست که شاعران از دیرباز زبانِ کلیشه¬ایی و معمول شده را با آن از حالت تکرار و ابتذال خارج می¬کنند. زبان پس از مدتی به¬کارگیری به حالت کلیشه¬ایی در می¬آید. در هر دوره¬ایی شاعری ظهور می¬کند و با به¬کارگرفتن این شگرد رونق و جلای تازه¬ایی به زبانِ شعر و ادب می¬دهد. سعدی نیز در قرن هفتم این رسالت بزرگ را به انجام رساند و زبانِ¬فارسی را با به¬کارگیری گونه¬های مختلف هنجارگریزی به حد اعلای اعجاز رساند. موضوع این پژوهش، تحلیل و بررسی انواع هنجارگریزی در بوستان است که در دو فصل به آن پرداخته شده¬است. فصل اول: در سه بخش تنظیم شده¬است؛ بخش اول به معرفی نظریۀ ادبی فرمالیسم روس و در بخش دوم به تعریف مفاهیم و اصطلاحات به¬کار رفته در این نظریه همچون ادبیّت، آشنایی¬زدایی، برجسته¬سازی، هنرسازه و دیگر اصطلاحات مهم این نظریه می¬پردازیم. در بخش سوم ضمن تعریف هنجارگریزی به معرفی انواع هنجارگریزی¬ها همراه با مثال¬های مختصری از بوستان می¬پردازیم. فصل دوم: در دو بخش تنظیم شده-است؛ در بخش اول به طور اجمالی به صحبتی دربارۀ سعدی و بوستان پرداخته می¬شود. و در بخش دوم که اصلی¬ترین و مهم¬ترین مبحث این پژوهش است، گونه¬های هنجارگریزی که در بوستان به¬کار رفته¬است و سعدی با به¬کارگیری این گونه¬های متنوع زبان شعر و ادب خود را برجسته و متمایز ساخته¬است، مورد کنکاش قرار می¬دهیم که شامل چهار گونۀ آوایی، واژگانی، نحوی و معنایی است. در مبحث پایانی این پژوهش، ضمن معرفی هر کدام از گونه¬های هنجارگریزی، مثال¬های متعددی از بوستان به¬دست می¬دهیم و هر کدام از ابیاتی که به¬عنوان نمونه ذکر می¬شود مورد بررسی و تحلیل قرار می¬گیرد.
 

قالب قصیده یکی از قالب¬های مشهور شعر فارسی است که از آغاز رونق این شعر نمونه¬هایی از آن در شعر شاعرانی مانند رودکی دیده می¬شود. این قالب تا قرن ششم قالب مسلط شعر فارسی بوده اما از آن به بعد به تدریج جای خود را به قالب¬های دیگری مانند غزل و.. داده است، از قرن شش به بعد نیز همچنان در کنار دیگر قالب¬های ادب فارسی به کار می¬رفته و اشعار بسیاری در این قالب سروده شده است. در دورۀ معاصر به خاطر به وجود آمدن قالب¬های جدید، کمتر به آن توجه شده، اما ملک الشعرای بهار روح تازه¬ای در این قالب دمید و حیات دوباره¬ای به آن بخشید. به¬طوری¬که برخی وی را آخرین قصیده¬سرای توانمند ادب فارسی دانسته-اند. اما واقعیت آن است که قصیده¬سرایی بعد از ملک الشعرای بهار همچنان هم ادامه داشته است و برخی شاعران در این قالب طبع آزمایی کرده¬اند که موضوع این پایان نامه است. این پژوهش در چهار فصل به سامان رسیده است در فصل اول کلیات تحقیق، آمده است. در فصل دوم؛ ابتدا تعریف لغوی و اصطلاحی قصیده ذکر شده و در ادامه به¬طور مختصر سیر قصیده از سبک خراسانی تا دورۀ بهار نوشته شده است. در فصل سوم مباحثی دربارۀ قصاید بهار مطرح شده و جایگاه قصیده در شعر او بررسی شده است. در فصل چهارم نیز سیر قصیده سرایی از ملک الشعرای بهار تا امروز بررسی شده و سعی کرده¬ایم قصاید شاعران شاخص قصیده¬پرداز بعد از بهار را از لحاظ محتوا و ساختار برررسی کنیم. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که اگرچه قالب قصیده در دورۀ معاصر کمتر مورد توجه قرار گرفته اما همچنان در شعر فارسی حضور دارد و شاعران سعی کرده¬اند در بیان مسائل روزگار معاصر از قابلیت¬های این قالب استفاده کنند.